Suplementacja witaminowo-mineralna w ciąży

Prawidłowo skomponowana dieta kobiety ciężarnej powinna dostarczyć jej organizmowi wszystkich niezbędnych witamin i soli mineralnych. Odpowiednio zbilansowana podaż białka, tłuszczu i węglowodanów pozwoli na optymalny przebieg ciąży, porodu i laktacji. Znamienny jest także wpływ na rozwijający się w tym czasie płód oraz jego funkcjonowanie po porodzie. Zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze w diecie matki wzrasta wraz z czasem trwania ciąży i rozwojem płodu.

Środek spożywczy, którego głównym zadaniem jest w bezpieczny dla zdrowia sposób uzupełnić zwyczajową dietę ciężarnej w witaminy i minerały nazywamy suplementem. Może on być źródłem składników o działaniu odżywczym oraz innym fizjologicznym, bądź służyć jako środek zmniejszający występowanie przewlekłych chorób niezakaźnych.

Prawidłowe żywienie nie wymaga użycia suplementów diety, których głównym zadaniem jest wyrównanie niedostatecznych poziomów witamin i składników mineralnych związanych z ich stratą w przypadku pewnych jednostek chorobowych lub wyrównanie niedostatków będących skutkiem źle zbilansowanej, niedoborowej diety. Jednak nawet obecnie, gdy wiedza dotycząca odżywiania ciężarnych jest szeroko rozwinięta, brakuje dokładnych wytycznych odnoszących się do suplementacji kobiet w ciąży, połogu i laktacji. Przyjmowanie preparatów witaminowych w ciąży jest sprawą dyskusyjną. Mimo to, są one stosowane przez znaczną część ciężarnych.

Istnieją grupy kobiet, dla których suplementacja witaminowo-mineralna jest szczególnie wskazana. W tych przypadkach nawet odpowiednio skomponowana dieta może być niewystarczająca na pokrycie zalecanych im norm.

• ciężarne, których przyrost masy ciała w ciąży wykazuje duże odchylenia od normy, jest za mały bądź nadmierny
• ciąża z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu płodu (IUGR) w wywiadzie
• nastolatki i kobiety w ciąży wielopłodowej
• niepowściągliwe wymioty ciężarnych
• stan przedrzucawkowy w poprzedniej ciąży oraz nadciśnienie ciężarnych
• choroby przewlekłe w ciąży, takie jak cukrzyca oraz schorzenia przewodu pokarmowego
• nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych, np. niska wartość hemoglobiny, glukozuria czy albuminuria
• palaczki tytoniu, kobiety spożywające alkohol, pijące w dużych ilościach kawę lub herbatę, używające środki odurzające

Niepowściągliwe wymioty ciężarnych, problem, który dotyczy 0,3-2% kobiet, prowadzą do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych. Ponad 60% pacjentek wykazuje niedobory tiaminy, ryboflawiny, pirydoksyny i witaminy A. Skuteczną profilaktyką schorzenia jest doustna suplementacja witaminowa w okresie okołokoncepcyjnym. Wymioty i nudności, (najczęstsza przypadłość kobiet w pierwszym trymestrze ciąży) są częstą przyczyną zaburzonego wchłaniania żelaza. Podobnie jest z innymi schorzeniami żołądkowo-jelitowymi, które zmieniają pH treści żołądkowej na zasadowe.

Istnieje wiele pozytywnych aspektów przyjmowania preparatów multiwitaminowych w czasie ciąży. Suplementacja żywienia ma wpływ na przyrost masy ciała kobiety ciężarnej i płodu. Oczywiście jest on zależny od przedciążowej masy ciała kobiety, średnim przyrostem w ciąży oraz sposobu odżywiania. Regularne przyjmowanie preparatów multiwitaminowych na trzy miesiące przed zapłodnieniem, po trzeci miesiąc ciąży, zmniejsza ryzyko wystąpienia wady serca u noworodków. Badanie randomizowane, z podwójnie ślepą próbą z zastosowaniem placebo, sugeruje, że suplementacja witaminowa wśród ciężarnych zmniejsza ryzyko defektów układu moczowego, zmian w układzie krążenia i wad cewy nerwowej płodu. Autorzy danych wskazują również na efekt suplementacji na płodność i ciąże mnogie. Kobiety przyjmujące preparaty multiwitaminowe zachodziły w ciąże w czasie krótszym o 5% niż pozostałe. Częściej obserwowano monozygotyczne ciąże bliźniacze.

Istnieją dowody pozytywnego wpływu suplementacji kwasem foliowym diety kobiet w okresie okołokoncepcyjnym. W badaniach przeprowadzonych wśród ciężarnych z okolic Warszawy wynika, że ich dieta pokrywa jedynie 50% dziennego zapotrzebowania na kwas foliowy. Profilaktyczne stosowanie kwasu foliowego zmniejsza częstotliwość występowania wad cewy nerwowej. Uzupełnianie niedoborów kwasu foliowego w okresie ciąży zmniejsza ryzyko porodu przedwczesnego i wystąpienia niskiej masy urodzeniowej. Dlatego zaleca się przyjmowanie 0,4mg kwasu foliowego dziennie.

Wykazano także korzystny efekt stosowania witaminy B6 w postaci suplementów dla kobiet ciężarnych. Pirydoksyna pomagała w zwalczaniu nudności i zmniejszeniu częstotliwości wymiotów. Amerykańskie Towarzystwo Ginekologiczne wskazało w 2004 roku stosowanie witaminy B6 jako bezpieczne i skuteczne w leczeniu porannych mdłości. Rozważa się stosowanie jej jako leku pierwszego rzutu.

Często obserwuje się zjawisko niedokrwistości wśród kobiet w okresie prokreacyjnym. Związane jest ono z nieodpowiednią dietą, która stosowana przez dłuższy okres powoduje niedobory żelaza. Suplementacja preparatami żelaza zalecana jest kobietom niedożywionym oraz w przypadku następujących po sobie w krótkim czasie porodach. Rezerwy żelaza są w przypadku tych kobiet niewystarczające. W ciąży dzienne zapotrzebowanie na żelazo wzrasta z 10mg do 27mg. Jednak osiągnięcie zalecanego poziomu za pomocą żywności może sprawiać trudność, nawet przy stosowaniu zbilansowanej diety. Dzieje się tak z powodu, iż dieta ciężarnych w Polsce pokrywa zapotrzebowanie na żelazo jedynie na poziomie 40-80%. Dlatego, w celu zapobiegania niedokrwistości, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca spożywanie suplementów żelaza w ilości 60mg dziennie przez pierwsze sześć miesięcy ciąży, bądź, gdy nie jest to możliwe, kontynuację leczenia w połogu lub zwiększenie codziennej dawki do 120mg żelaza. Należy pamiętać, że w przypadku przyjmowania przez ciężarną ponad 60mg elementarnego żelaza, zaleca się dodatkową suplementację cynkiem w ilości 15mg dziennie, ze względu interakcje pomiędzy pierwiastkami. Grupą szczególnie narażoną na niedobory żelaza są wegetarianki. Zaleca się przedłużoną kurację preparatami żelaza wśród kobiet z tej grupy.

Jednym z głównych zagrożeń, jakie niesie suplementacja, jest ograniczenie spożycia produktów wartościowych pod względem odżywczym bądź ich całkowite zastąpienie preparatami farmaceutycznymi. Restrykcje energetyczne związane z pomijaniem posiłków mogą przyczynić się do zmniejszenia ciążowego przyrostu masy ciała, przez to do niższej masy urodzeniowej. Środki witaminowo-mineralne mają na celu tylko uzupełnienie jadłospisu w składniki niedoborowe, nie są one substytutami prawidłowej diety.

Innym niebezpieczeństwem jest nadmierne spożycie witamin i soli mineralnych, które może wywoływać szereg skutków ubocznych, niebezpiecznych dla matki i dziecka. Stworzono system maksymalnych bezpiecznych poziomów (UL) spożycia poszczególnych witamin i składników mineralnych. Wiele z tych wartości sporządzono na podstawie toksyczności nadużycia suplementów. Każdy producent preparatów multiwitaminowych ma obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ich przyjmowania. Jednak, obecnie nie istnieją regulacje prawne, które gwarantowałyby nie przekraczanie wcześniej wskazanych poziomów w suplementach diety. Przykład może stanowić od dawna znany teratogenny wpływ nadużycia witaminy A. Badania wskazują, że dzienne spożycie witaminy A w ilości powyżej 3000µg w formie suplementu, w czasie pierwszego trymestru ciąży, ma związek z częstszym występowaniem wad układu nerwowego.

Przeczytaj również:
Zbilansowana dieta w ciąży i podczas karmienia piersią
Składniki mineralne ważne w diecie kobiety ciężarnej
Rola kwasu foliowego dla rozwoju płodu
Witaminy w diecie kobiety ciężarnej i karmiącej piersią

Artykuł jest zmodyfikowanym fragmentem pracy pt. „Zachowania żywieniowe kobiet w okresie okołoporodowym”.