Kwas foliowy (folacyna) jest witaminą najważniejszą dla optymalnego rozwoju płodu. Ma on istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układów krwiotwórczego i nerwowego matki. Jest koenzymem w reakcjach biochemicznych syntezy kwasów nukleinowych (składników DNA). W ciąży, gdy podział komórek jest bardzo dynamiczny, wytwarzanie tych kwasów jest efektywniejsze, a zapotrzebowanie na folacynę wzrasta. Niedobór może przyczyniać się do zaburzeń psychicznych, niedokrwistości oraz zapalenia języka, a u płodu może powodować szereg wad cewy nerwowej.
Foliany występują zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Najpowszechniej znajdują się w podrobach, jajach, cytrusach, zielonych warzywach, wyciągu z drożdży i kiełkach zbóż. Folacyna pochodząca z żywności jest wrażliwa na zmianę warunków środowiska. Wysoka temperatura, promienie słoneczne, kwaśne pH i dłuższe przechowywanie zmniejszają jej zawartość w produktach spożywczych. Kwas foliowy dostępny jest także w postaci preparatów witaminowych lub wodnych roztworów do iniekcji domięśniowej. Syntetyczna forma witaminy charakteryzuje się lepszą przyswajalnością. Jednak wieloletnie, zwyczajowe wysokie spożycie warzyw i produktów bogatych w folacynę pozwala na wysycenie organizmu folianami, a przez to pomaga uniknąć niedoborów w ciąży. Ważne jest stosowanie zbilansowanej i urozmaiconej diety.
Niedobór kwasu foliowego
Niedobory kwasu foliowego są powszechne na całym świecie. Na hipowitaminozę najbardziej narażone są dziewczęta w wieku dojrzewania, kobiety w ciąży, niemowlęta (w szczególności przedwcześnie urodzone lub z niską masą urodzeniową) oraz osoby starsze. Stan ten jest potęgowany przez palenie tytoniu, przyjmowanie niektórych leków i stosowanie diet odchudzających. Zalecane spożycie kwasu foliowego, które dla kobiet wynosi 400µg, wzrasta w okresie ciąży do 600µg z powodu wzmożonej produkcji krwi i kwasów nukleinowych. W czasie, gdy ciężarna otrzyma niedostateczną ilość kwasu foliowego z żywności lub suplementacji, jego poziom w osoczu i czerwonych krwinkach zmaleje, ponieważ w pierwszej kolejności z folacyny korzysta płód.
Skutkiem niedoboru kwasu foliowego jest niedokrwistość megaloblastyczna. Ten sam rodzaj niedokrwistości związany jest również z niedostatecznym poziomem witaminy B12 (kobolaminy) w diecie. Około 3-5% ciężarnych kobiet cierpi na niedokrwistość z braku kwasu foliowego. Suplementacja preparatami folianów powinna odbywać się pod kontrolą lekarską, gdyż zbyt duże dawki kwasu foliowego mogą maskować niedokrwistość megaloblastyczną z niedostatku witaminy B12. Jest to tym groźniejsze, gdyż nadal rozwijają się dysfunkcje neurologiczne u matki i uszkodzenia tkanki nerwowej u płodu z niedoboru kobolaminy.
Zbyt niski poziom kwasu foliowego w diecie kobiet ciężarnych jest niebezpieczny dla rozwijającego się embrionu. Prawdopodobnie wpływa na niedorozwój łożyska, ryzyko porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej. W okresie okołokoncepcyjnym (czas 3 miesięcy przed i po zapłodnieniu) zbyt niski poziom folacyny we krwi matki przyczynia się do rozwoju wrodzonych wad cewy nerwowej (NTD –Neural Tube Defects). Wśród nich wyróżniamy bezmózgowie, rozszczep kręgosłupa, przepuklinę mózgowo-rdzeniową i potyliczną mózgu. Wady wiążą się z kalectwem bądź śmiercią płodu. W celach profilaktycznych zaleca się spożywanie kwasu foliowego w ilości 0,4mg na dobę dla wszystkich kobiet w okresie prokreacyjnym. Metoda ta wydawać mogłaby się jednak mało skuteczna ze względu na ilość nieplanowanych ciąż. Dodatkowo, kobiety planujące świadome macierzyństwo często nie zasięgają porad personelu medycznego przed zapłodnieniem.
Suplementacja kwasu foliowego
Suplementacja 4mg kwasu foliowego, dla kobiet, których płód bądź dziecko obciążone było wadą cewy nerwowej, jest tym bardziej wskazana, gdyż zmniejsza ryzyko ponownego wystąpienia tego defektu o 58-100%. Witaminę suplementuje się pod kontrolą lekarską przez 12 tygodni po zapłodnieniu. Nie udowodniono, aby inna witamina wykazywała tak ochronne działanie na płód.
Wskazane jest spożywanie lub dostarczanie dziennie 500µg kwasu foliowego przez kobiety karmiące. W zaleceniach brana jest pod uwagę niska przyswajalność, a także straty podczas przechowywania i w procesach kulinarnych. Dodatkowo, codziennie z moczem wydalanych jest 40µg, zaś z kałem 200µg folianów. Folacyna jest wydzielana do mleka matki. W siarze znajdują się niewielkie ilości, jednak jej stężenie wzrasta w mleku przejściowym i pokarmie dojrzałym. W ten sposób poziom kwasu foliowego we krwi noworodka jest większy niż u zdrowej dorosłej osoby.
Przeczytaj również:
Zbilansowana dieta w ciąży i podczas karmienia piersią
Składniki mineralne ważne w diecie kobiety ciężarnej
Suplementacja witaminowo-mineralna w ciąży
Witaminy w diecie kobiety ciężarnej i karmiącej piersią
Artykuł jest zmodyfikowanym fragmentem pracy pt. „Zachowania żywieniowe kobiet w okresie okołoporodowym”.
