Dieta dla kobiet ciężarnych z cukrzycą

Cukrzyca w ciąży jest stanem wysokiego ryzyka i wymaga dokładnego nadzoru. Realizacja zaleceń dietetyka i osoby prowadzącej ciążę stanowi warunek do pomyślnego ukończenia ciąży. Zadaniem dietetyka jest zaplanowanie odpowiednio zbilansowanej diety oraz przystosowanie jej do potrzeb kobiety ciężarnej. Pozwala to zmniejszyć ryzyko szeregu powikłań choroby dla matki i rozwijającego się płodu.

To dietetyk edukuje kobietę ciężarną z cukrzycą w zakresie odpowiedniego doboru produktów spożywczych. Wskazuje, które są zalecane, niewskazane, oraz które należy ograniczyć w diecie dla chorych na cukrzycę. Dietetyk przedstawia również zasady prawidłowego planowania jadłospisów, zapoznaje z nową technologią potraw. Udowodniono, że już po trzech dniach od wprowadzenia prawidłowej diety u kobiety ciężarnej z cukrzycą można uzyskać stan wyrównania glikemii. Euglikemia (prawidłowe stężenie glukozy we krwi) jest podstawowym czynnikiem decydującym o jakości leczenia dietetycznego.

Dieta kobiety ciężarnej chorej na cukrzycę ma zapewniać odpowiedni przyrost masy ciała. Jadłospis należy zbilansować pod względem zawartości składników mineralnych i witamin. Wskazana jest suplementacja kwasem foliowym na 12 tygodni przed planowaną koncepcją. Suplementację należy kontynuować przez pierwszy trymestr ciąży jako profilaktyka wad cewy nerwowej. U noworodka kobiety z cukrzycą podczas ciąży częściej obserwowane są niskie stężenie jonów magnezu i wapnia we krwi. Są one wtórnym następstwem zwiększonej utraty składników mineralnych wydalanych z moczem ciężarnej z GDM. Stężenie tych pierwiastków we krwi noworodka jest zależne od ich poziomu we krwi matki. Dlatego dietetyk powinien uwzględnić zwiększoną podaż  tych składników mineralnych.

Zapotrzebowanie energetyczne organizmu ciężarnej wzrasta wraz z wiekiem ciąży. Jest zależne od masy ciała, wieku, wzrostu i aktywności fizycznej. Wynosi średnio 35 kcal na kilogram należnej masy ciała, czyli około 1500-2400 kcal. Stosowanie diety ubogoenergetycznej zalecane jest przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne wyłącznie u kobiet ciężarnych z nadwagą. Zadaniem diety ubogoenergetycznej jest poprawa gospodarki lipidowej w surowicy krwi oraz zwiększenie tolerancji glukozy. Również czynniki środowiskowe w dużej mierze wpływają na ujawnienie się cukrzycy. Najważniejsze z nich to otyłość, stres, starszy wiek i wpływ hormonów. Prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę wzrasta wraz ze stopniem nadwagi. Przy masie ciała większej o 25% niż prawidłowa, ryzyko cukrzycy jest trzykrotnie wyższe. Również ilość i jakość spożywanego pokarmu przyczynia się do rozwoju choroby. Dieta wysokoenergetyczna połączona z brakiem wysiłku fizycznego predysponuje do otyłości. Jeżeli nadwaga jest podstawą ujawnienia się cukrzycy to postępowanie dietetyczne opiera się na redukcji masy ciała. Ma to na celu poprawę gospodarki węglowodanowej i lipidowej organizmu oraz zmniejszenie stężenia insuliny we krwi.

Odpowiednia dieta powinna być przygotowywana indywidualnie dla każdej ciężarnej. Pod uwagę należy wziąć jej masę ciała, okres ciąży, stopień aktywności fizycznej i ewentualne zapotrzebowanie na insulinę. Czynnikiem zapobiegającym obciążeniu trzustki jest równomierny rozkład posiłków. Kobiety ciężarne z prawidłową masą ciała powinny spożywać trzy główne posiłki dziennie i dwie przekąski. Wskazany może być lekki posiłek w nocy lub przed snem jako profilaktyka nocnej hipoglikemii (nieprawidłowo niskie stężenia glukozy występujące podczas spoczynku nocnego). Powinien on zawierać 25g węglowodanów złożonych. U kobiet ciężarnych stosujących konwencjonalną insulinoterapię, z dwiema dawkami insuliny krótkodziałającej i długodziałającej dziennie, wymagane jest spożycie 6 posiłków, w tym 3 głównych. Przed i po każdym posiłku kobietę ciężarną obowiązuje kontrola glikemii.

Docelowe wartości glikemii w ciąży powikłanej cukrzycą:

• Na czczo – 60-95 mg/dl
• Przed posiłkiem – 60-105 mg/dl
• 1 godz. po posiłku – < 140 mg/dl
• 2 godz. po posiłku – < 120 mg/dl
• 2-4 godz. w nocy – > 60 mg/dl

Dieta dla kobiet z cukrzycą ciążową

Zadaniem dietetyka jest motywowanie do wielokrotnej kontroli glikemii: na czczo, przed posiłkiem i po nim. Dyscyplina w kontroli glikemii znacznie zmniejsza umieralność okołoporodową płodów. Wpływa też na samopoczucie ciężarnej.

Węglowodany powinny pokrywać 40-50% wartości energetycznej diety. Rozkład węglowodanów w poszczególnych posiłkach powinien być stały. Przede wszystkim zalecane są węglowodany pochodzące z pełnego ziarna zbóż. Mają one stanowić źródło węglowodanów złożonych. Spożywając pieczywo razowe zwiększa się również podaż błonnika pokarmowego. Dzienna podaż błonnika wynosi 20-35 g/dobę. Błonnik pokarmowy powinien pochodzić z warzyw, owoców, roślin strączkowych i produktów zbożowych. Innymi zalecanymi źródłami węglowodanów złożonych są kasze, ryż oraz śniadaniowe płatki zbożowe. Spożycie węglowodanów łatwoprzyswajanych, takich jak glukoza, fruktoza i sacharoza, nie jest zalecane. Jeśli znajdują się z posiłku to powinny występować w połączeniu z innymi produktami węglowodanowymi. Cichocka i Kłosiewicz-Latoszek z Instytutu Żywności i Żywienia polecają opierać jadłospis o produkty z niskim indeksem glikemicznym (IG). Powodują one stopniowe przyswajanie glukozy i jej powolny wzrost we krwi. Ułatwia to kontrolę glikemii u chorych z cukrzycą. Prócz indeksu glikemicznego zastosowanie znalazła również metoda wymienników węglowodanowych (WW). Jeden wymiennik węglowodanowy to taka ilość danego produktu, która zawiera 10g węglowodanów przyswajalnych. Dla kobiety ciężarnej spożywana ilość WW wynosi w granicach 19-21.

Spożywanie dużej ilości warzyw i owoców zapewnia kobiecie ciężarnej i płodowi odpowiednią podaż witamin i składników mineralnych, regulujących przebieg ciąży. Owoce cytrusowe i zielone warzywa liściaste zawierają foliany, w tym kwas foliowy, niezbędne w okresie embriogenezy. Zawarty w warzywach i owocach błonnik pokarmowy wpływa dodatnio na pracę jelit, poprawia tolerancję glukozy i zmniejsza wchłanianie cholesterolu. Dodatkowo, błonnik regulując pracę przewodu pokarmowego zmniejsza ryzyko zaparć. Słodycz owoców wpływa na gospodarkę węglowodanową korzystniej niż cukier ze słodyczy przemysłowych. Spożywanie słodyczy powoduje nagły wzrost glikemii, utrudnia zmniejszanie masy ciała i jest niepolecane u ciężarnych z cukrzycą. Zaleca się spożycie owoców w ilości 200-300g dziennie.

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca by spożycie białka pokrywało 30% zapotrzebowania energetycznego kobiety ciężarnej. Mięso jest podstawowym źródłem  białka i żelaza hemowego. Źródłem białka pochodzenia roślinnego są warzywa strączkowe. Należy zachować proporcje pomiędzy białkiem pochodzenia zwierzęcego a roślinnego w stosunku 1:1. Mleko zaopatruje organizm w wysokowartościowe białko, witaminę B2 i B12. Jest najważniejszym źródłem wapnia w diecie. Kobietom zdrowym zaleca się spożywanie 3 szklanek chudego mleka dziennie. Mleko można zastąpić jogurtem lub kefirem, częściowo serem. U kobiet z cukrzycą duże ilości mleka są niewskazane ze względu na obecność laktozy (cukru mlecznego). Zaleca się spożywanie chudych mięs, gdyż tłuszcze zwierzęce podnoszą stężenia cholesterolu całkowitego we krwi, zwiększają jej krzepliwość. Mięsa o niskiej zawartości tłuszczów nasyconych to przede wszystkim drób, indyki bez skóry, cielęcina i młoda jagnięcina. Mięso jest dobrym źródłem żelaza, cynku, tiaminy i niacyny. W obróbce kulinarnej mięsa zalecane jest stosowanie tłuszczów roślinnych.

Poleca się spożywanie posiłków rybnych 2-3 razy w tygodniu. Tłuste ryby morskie bogate są w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), w tym kwasy omega-3. Wspomagają one rozwój układu nerwowego płodu. Obserwuje się niskie spożycie ryb morskich przez kobiety ciężarne. Niedobór nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz nadmiar kwasów tłuszczowych nasyconych zwiększa ryzyko zmian miażdżycowych. Te predysponują do cukrzycy i odwrotnie. Tłuszcze zwierzęce należy zastępować roślinnymi, gdyż ułatwia to utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu. Nieodpowiednie stężenie frakcji LDL cholesterolu i cholesterolu całkowitego we krwi powoduje przyspieszony rozwój insulinooporności. Nie należy przekraczać dziennej podaży cholesterolu w diecie powyżej 300 mg. Kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone powinny w diecie występować w równych częściach, a spożycie tłuszczu gwarantować 20-30% zapotrzebowania energetycznego.

Przeczytaj również:
Cukrzyca w ciąży: cukrzyca przedciążowa
Cukrzyca w ciąży: cukrzyca, która ujawniła się w ciąży 

Artykuł jest zmodyfikowanym fragmentem pracy pt. „Rola dietetyka w opiece nad kobietą w ciąży powikłanej cukrzycą”