Na czele wielu chorób, które komplikują przebieg ciąży stoi cukrzyca. Jako zaburzenie metaboliczne dotyczy ona zachwiania gospodarki całego organizmu. Zarówno cukrzyca przedciążowa, jak i ta zdiagnozowana na etapie ciąży, są stanami wysokiego ryzyka i wymaga dokładnego nadzoru.
Cukrzyca to choroba metaboliczna, w której zaburzona gospodarka głównych składników odżywczych (węglowodanów, tłuszczów i białek) prowadzi do przewlekłej hiperglikemii (stanu nieprawidłowo wysokiego stężenia glukozy we krwi). Wynika ona z upośledzonego wydzielania insuliny lub defektu jej działania, jednak najczęściej obserwuje się występowanie obu mechanizmów równocześnie. Choroba powikłana jest uszkodzeniami wielonarządowymi, zwykle narządu wzroku, nerek oraz układu krążenia. Ma to związek z postępującymi mikroangiopatiami (uszkodzeniami dotyczącymi włośniczek) i makroangiopatiami (powodującymi zmiany w naczyniach tętniczych). O cukrzycy przedciążowej mówimy w przypadku, kiedy choroba występowała i/lub była zdiagnozowana jeszcze przed ciążą. Ze względu na stan wydzielania insuliny cukrzycę dzieli się na typ 1 i 2.
Cukrzyca przedciążowa typu 1
Dawniej nazywana była insulinozależną co oznacza, że pacjent, który w procesie leczenia nie otrzymywał insuliny był bezpośrednio zagrożony wystąpieniem kwasicy. Do ujawnienia się choroby dochodzi zwykle w dzieciństwie, w sposób gwałtowny. Jest ona wynikiem przewlekłego procesu zapalnego, o charakterze autoimmunologicznym. Dochodzi do niszczenia komórek β trzustki, odpowiadających za wydzielanie insuliny. Bodźcem do ujawnienia się cukrzycy może być również zwiększona podatność na uszkadzające działanie wirusów różyczki, świnki lub Coxsackie typu B. Kobiety, których ciąży towarzyszy przedciążowa cukrzyca typu 1 częściej cierpią na ciążową i poporodową niedoczynność tarczycy.
Cukrzyca przedciążowa typu 2
Upośledzoną odpowiedź biologiczną tkanek docelowych (mięśni szkieletowych, wątroby, tkanki tłuszczowej i śródbłonka) na działanie insuliny endo- lub egzogennej nazywamy insulinoopornością. Jej klinicznym następstwem jest ujawnienie się cukrzycy typu 2. Patogeneza cukrzycy typu 2 jest bardziej skomplikowana niż przy typie 1. Na jej wystąpienie składają się takie czynniki jak: upośledzone działanie komórek β trzustki, zmniejszona wrażliwość komórek organizmu na insulinę, skłonność genetyczna, płeć, wiek, rodność, sposób odżywiania, otyłość oraz niska masa urodzeniowa bądź noworodkowa makrosomia (nieprawidłowy stosunek masy ciała do wieku ciążowego).
Bez względu na typ cukrzycy, opieka nad pacjentką z cukrzycą przedciążową powinna odbywać się w taki sam sposób. Opiekę medyczną nad kobietą z cukrzycą przedciążową należy rozpocząć około 3-6 miesięcy przed planowanym poczęciem. Taki czas należy przeznaczyć na uzyskanie euglikemii –prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Zachwiana glikemia jest główną przyczyną obumarć wewnątrzmacicznych płodów. Należy dążyć do tego aby ciąża, u kobiety chorej na cukrzycę, była ciążą zaplanowaną, a do poczęcia dochodziło w okresie wyrównania metabolicznego. Doprowadzenie stężenia glukozy do normy powinno nastąpić minimum 8-12 tygodni przed zapłodnieniem. Istnieje silna zależność pomiędzy wartością glikemii w surowicy krwi matki a występowaniem wad wrodzonych u płodu lub liczbą poronień. Normoglikemia w okresie organogenezy skutkuje obniżeniem wskaźnika wrodzonych wad płodu do 0,8%. Planowanie koncepcji pozwoli również obniżyć ryzyko retinopatii, będącej skutkiem niedokrwienia siatkówki oka. Istnieją przypuszczenia, że szybki spadek stężenia glukozy we krwi powoduje wynaczynienia białek w obrębie siatkówki. Stopniowe wyrównanie poziomu glikemii jest jedyną nieinwazyjną metodą zapobiegania tej mikroangiopatii. Stan wyrównania stężenia glukozy we krwi powinien być kontrolowany przez częste pomiary glikemii w ciągu doby oraz okresowe oznaczanie wartości hemoglobiny glikowanej.
Ze względu na uszkadzające działanie niewyrównanej cukrzycy na większość narządów, kobieta z cukrzycą przedciążową planująca ciążę powinna przejść kilka dodatkowych badań. Jednym z nich jest konsultacja okulistyczna. Ciężka, niepoddająca się leczeniu retinopatia proliferacyjna stanowi przeciwwskazanie do ciąży. Należy również ocenić stan nerek. Są one narządem, którego prawidłowa funkcja zależna jest od gospodarki węglowodanowej. Przepływ nerkowy wzrasta stopniowo wraz z wiekiem ciążowym. Przy obecnym białkomoczu wykonuje się ocenę dobowej utraty białka. Stan nefropatii (uszkodzenia nerek) pogarszany jest przy każdorazowej infekcji dróg moczowych, które często pojawiają się w cukrzycy.
Artykuł jest zmodyfikowanym fragmentem pracy pt. „Rola dietetyka w opiece nad kobietą w ciąży powikłanej cukrzycą”