Zapotrzebowanie na żelazo u kobiet w ciąży

Żelazo to jeden z pierwiastków, który odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Wchodzi między innymi w skład cząsteczki hemoglobiny przenoszącej tlen, mioglobiny będącej składnikiem mięśni oraz cytochromu – enzymu  odpowiedzialnego za metabolizm oksydacyjny zachodzący w mitochondriach komórek.

W ludzkim organizmie około 2/3 zgromadzonego żelaza występuje w hemoglobinie znajdującej się w krążących erytrocytach. Kolejne 25% łatwo dostępnego żelaza jest związane z białkiem o nazwie ferrytyna i występuje w wątrobie. Przy braku cyklu menstruacyjnego czy podczas ciąży tylko niewielka ilość żelaza jest tracona każdego dnia na skutek złuszczania się komórek apikalnych kosmków jelitowych, złuszczania się nabłonka, a część jest tracona z kałem i moczem. Ogólne straty żelaza wahają się od 0,90 do 1,02 mg żelaza na dzień. Organizm ludzki nie ma mechanizmu wydalania żelaza, dlatego jego absorpcja musi być ściśle regulowanym procesem, aby zapobiec jego nadmiarom lub niedoborom. Pierwiastek ten jest silnie reaktywny, ma zdolność tworzenia wolnych rodników, które mogą prowadzić do uszkodzenia tkanek.

Formy żelaza obecne w diecie

Żelazo jest dostarczane wraz z dietą w formie hemowej (pochodzenia zwierzęcego) bądź niehemowej (forma obecna w zbożach, warzywach, nasionach strączkowych). Żelazo w formie hemowej jest najlepiej przyswajalne, absorpcja z pożywienia wynosi od 15 do 35%. Na te wartości nie mają wpływu inne składniki pożywienia ani poziom żelaza w organizmie. Natomiast forma niehemowa, na której biodostępność wpływa bardzo wiele czynników m.in. wapń, polifenole obecne w kawie i herbacie, przyswaja się w 2-20%. Zwiększenie absorpcji żelaza niehemowego, obecnego w diecie jak i suplementach diety można uzyskać poprzez dodatkową podaż kwasu askorbinowego (witaminy C).  Witamina C obecna w żołądku i dwunastnicy służy jako rozpuszczalnik dla soli żelaza oraz jest niezbędna do redukcji żelaza niehemowego ze stopnia 3+ do 2+. Tylko w takiej formie żelazo może wniknąć do komórki enterocytu a następnie do krwiobiegu.

Metabolizm i katabolizm żelaza

Reakcja hydrolizy zachodząca w środowisku żołądka jest niezbędna do zapoczątkowania właściwego wchłaniania żelaza. Obie formy żelaza, hemowa i niehemowa, mają osobne receptory obecne na komórkach śluzowych jelita. Do tej pory mechanizm wchłaniania formy hemowej żelaza jest mniej rozpoznany. Przypuszcza się, że ta forma wnika do komórki na zasadzie endocytozy  mediowanej receptorem obecnym na błonie komórkowej.Inne teorie to obecność transporterów hemu tj. PCFT/HCP1, które przenoszą hem przez błony komórkowe lub udział przenośnika  dwuwartościowych (DMT-1). Przypuszcza się, że po wniknięciu do komórek pierścień porfirynowy żelaza hemowego jest rozdzielany przez enzym oksygenazę hemową i Fe²⁺zostaje uwolnione do wnętrza komórki. Żelazo w formie niehemowej jest transportowane ze światła jelita do wnętrza enterocytu poprzez znajdujący się na rąbku szczoteczkowym DMT-1. Jak się przypuszcza jony żelaza pochodzenia roślinnego i zwierzęcego mają wspólną drogę transportu do wnętrza komórki. Żelazo niehemowe w postaci Fe³⁺ jest redukowane przez ferroreduktazę(dwunastniczy cytochrom b (Cybrd1) obecny na powierzchni rąbka szczoteczkowego dojrzałych jelitowych komórek absorpcyjnych. Część jonów żelaza jest magazynowana w komórce lub przechodzi przy udziale białka ferroportyny przez stronę podstawną enterocytów do krwioobiegu. Następnie przechodzą do krwiobiegu i łączą się z apoferrytyną tworząc ferrytynę przekazującą jony żelaza transferynie, która jest białkiem transportowym znajdującym się w osoczu krwi. Ostatnio odkryto hormon, który wydzielany przez hepatocyty do krwioobiegu działa jako inhibitor absorpcji żelaza. Hepcydyna oddziałuje bezpośrednio na ferroportynę a przez to ogranicza przechodzenie jonów żelaza do krwiobiegu. Produkcja hepcydyny jest zmniejszona przy niedoborach żelaza i  zwiększonej erytropoezie. Natomiast czynniki takie jak nadmiar żelaza czy procesy zapalne, które zwiększają absorpcję tego pierwiastka, powodują redukcję wytwarzania hormonu w wątrobie.  Na wchłanianie formy niehemowej mają wpływ inne składniki diety, na przykład kwas askorbinowy zwiększa biodostępność żelaza  a wapno, cynk, magnez, taniny i polifenole ją zmniejszają. Ponadto absorpcja jest regulowana także w odpowiedzi na zapasy żelaza obecnego w organizmie, zmiany w poziomie erytropoezy, niedobór tlenu, stany zapalne oraz ciąża. Wszelkie niedostatki żelaza mają wpływ na właściwe zaopatrzenie w tlen całego organizmu i mogą mieć długoterminowe skutki uboczne dla prawidłowego funkcjonowania narządów takich jak serce, mózg.

Zapotrzebowanie na żelazo podczas ciąży

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo podczas ciąży wzrasta w 2 trymestrze w związku ze zwiększonym zużyciem tlenu przez matkę oraz płód. Pod koniec 3 trymestru zapotrzebowanie na żelazo jest  7,5 razy większe w porównaniu do 1 trymestru i wynosi ok. 6 mg  żelaza na dzień. W związku z fizjologicznymi zmianami zapotrzebowanie na żelazo w ostatnich 6-8 tygodniach ciąży może wzrosnąć do nawet 10 mg.

Niedobory żelaza podczas ciąży wpływają negatywnie zarówno na kobietę jak i na prawidłowy rozwój płodu. Żelazo jest kofaktorem  dla syntezy neurotransmiterów i mieliny stanowiącej osłonę neuronów. Pierwiastek ten uważany jest za niezbędny w utrzymywaniu prawidłowych funkcji centralnego układu nerwowego. Ponadto zmniejszenie ilości tego pierwiastka wpływa na niedobory w dostawie tlenu do wszystkich tkanek organizmu, a w szczególności do mózgu, co skutkuje osłabieniem, zmęczeniem i sennością. Zaburzone są także funkcje poznawcze, odczuwanie emocji a samopoczucie jest obniżone. Niemowlęta urodzone przez kobiety, które podczas ciąży miały niedobory żelaza mają niskie zapasy tego pierwiastka. Congdon et al. badali dzieci, które podczas niemowlęctwa miały anemię i były poddane leczeniu. Wykazano, że nawet po 10 latach od leczenia dzieci nadal miały niewielkie zaburzenia funkcji poznawczych związane z wystąpieniem niedoboru żelaza w krytycznym okresie rozwoju mózgu.

Zapobieganie niedoborom żelaza w ciąży – dodatkowa podaż w formie suplementu

Podczas całej ciąży kobieta powinna zapewnić sobie i rozwijającemu się dziecku ponad 1000 mg żelaza! Dlatego też podczas ciąży nawet dobrze zbilansowana dieta z dużą ilością mięsa, drobiu, ryb, nie jest w stanie zapewnić wystarczającej ilości łatwo dostępnego żelaza. Należy także brać pod uwagę ograniczenia dotyczące spożywania czerwonego mięsa i podrobów w tym wątróbki, które są bogatym źródłem żelaza przez kobiety w ciąży. Mięso ma dużą zawartość cholesterolu a wątroba oprócz nagromadzenia toksyn, zawiera dużo witaminy A, która w dużych ilościach ma działanie teratogenne i może powodować wady rozwojowe dziecka. Dlatego też dodatkowe przyjmowanie żelaza w formie suplementu wydaje się dobrą alternatywą dla  zapewnienia właściwej, dziennej dawki tego pierwiastka.

Formy żelaza

Większość dostępnych na rynku preparatów żelaza jest w formie tabletek zawierających sole żelaza dwuwartościowego, które są rozpuszczalne w wodzie tak jak siarczan żelaza, rozpuszczalne w soku żołądkowym jak fumaran żelaza lub są chelatami żelaza. Siarczan żelaza ma największą biodostępność, jednak często powoduje skutki uboczne takie jak metaliczny posmak. Fumaran żelaza ma biodostępność porównywalną z siarczanem żelaza, natomiast wywołuje mniej skutków ubocznych. Produkty te mogą dawać nieprzyjemny posmak, a także powodować uciążliwe dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Ponadto należy pamiętać o ważnym czynniku takim jak skład diety, który może znacząco ograniczać wchłanianie żelaza z tych produktów. W przypadku kobiet w ciąży także skutki uboczne przyjmowania dodatkowych dawek żelaza mogą być czynnikiem utrudniającym systematyczne przyjmowanie preparatu. Dlatego forma żelaza w preparatach przeznaczonych dla kobiet w ciąży powinna być bezpieczna, o zminimalizowanych skutkach ubocznych, a także w minimalnej dawce o udowodnionej badaniami klinicznymi skuteczności.

Dodatek naturalnego żelaza hemowego do żelaza niehemowego zapewnia maksymalne wykorzystanie szlaków absorpcji dla obu tych form. Żelazo hemowe jest od razu wchłaniane w dwunastnicy na zasadzie endocytozy kontrolowanej receptorem. Jego biodostępność jest o 23,7% wyższa od biodostępności siarczanu żelaza. Badania kliniczne z randomizacją z udziałem kobiet w ciąży, które przyjmowały tą  unikalną kompozycję wykazały, że przyjmowanie niskiej dawki żelaza podczas ciąży zapobiegło niedoborom tego pierwiastka. Jednocześnie długoterminowe przyjmowanie preparatu było bardzo dobrze tolerowane a skutki uboczne były porównywalne do grup otrzymujących placebo. Badanie oceniające tolerancję kompozycji żelaza hemowego z fumaranem żelaza wykazało, że dodatek tego pierwszego redukuje aż o 60% ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Stosowanie niskich dawek, ale o udowodnionej klinicznie skuteczności zmniejszyło o 72% ryzyko anemii z niedoboru żelaza u kobiet w ciąży przyjmujących tylko 20 mg żelaza od II trymestru ciąży.

Kobiety w ciąży są grupą szczególnie narażoną na niedobory żelaza, w związku ze zwiększeniem zapotrzebowania na ten pierwiastek od II trymestru ciąży. Niedobór żelaza ma negatywne skutki zarówno dla matki wywołując osłabienie, senność,  jak i rozwijającego się płodu, wpływając na proces tworzenia centralnego układu nerwowego. Aby dodatkowa podaż żelaza była skuteczna należy zwracać uwagę na formę przyjmowanego żelaza oraz jego dawkę. Najmniej skutków ubocznych oraz najwyższą biodostępność ma żelazo hemowe. Połączenie tego żelaza z fumaranem żelaza zapewnia najlepsze wykorzystanie szlaków absorpcji tego pierwiastka w organizmie. Minimalna, ale skuteczna dawka redukuje ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, co jest niezmiernie ważne w przypadku długoterminowej profilaktyki niedoboru żelaza.

Przyczyny braku odpowiedzi na leczenie preparatami żelaza:

• stała strata żelaza większa niż regeneracja hemoglobiny (np. przewlekłe krwawienia);
• nieprawidłowe rozpoznanie (np. nierozpoznanie talasemii);
• współistniejący stan zapalny (bakterie traktują żelazo jako pożywkę) lub choroba nowotworowa;
• niewłaściwe stosowanie się do zaleceń lekarskich;
• nieprawidłowe wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym;
• współistniejący niedobór witaminy B12 i/lub kwasu foliowego;
• niedobór miedzi;
• niewydolność nerek i niedobór erytropoetyny;
• zatrucie ołowiem.

Pamiętaj!
Leczenie preparatami doustnymi powinno trwać minimum 2–4 miesiące lub do osiągnięcia prawidłowych wartości hematologicznych i przez okres co najmniej 6–8 tygodni dla zbudowania odpowiednich zapasów w organizmie.

Ważne! Nie należy łączyć preparatów żelaza z:

• Antybiotykiem (tetracykliny, chinolony, chloramfenikol)- absorpcja leku może być obniżona. Żelazo należy przyjąć przynajmniej 2 godziny przed lub po antybiotyku
• Bisfosfonianami – grupą leków hamującą resorpcję kości.
• Aminami katecholowymi (Lewodopa), przyjmowanymi np. w chorobie Parkinsona
• Lekami używanymi w leczeniu schorzeń tarczycy, nadciśnienia, chorób autoimmunologicznych, zatruć metalami ciężkimi (penicillaminy)
• Akacją (napar) – wraz z pewnymi formami żelaza tworzy nierozpuszczalny żel
• Beta-karotenem, jeśli dodatkowo suplementowany
• Wapniem – szczególnie u anemików
• Soją
• Polifenolami, taninami obecnymi w kawie i herbacie
• Magnezem, cynkiem – konkurencja o transporter na błonie komórkowej
• Pożywieniem – może zmniejszać przyswajanie preparatów żelaza o 40-50%, aby osiągnąć maksymalne przyswajanie żelaza należy je przyjmować między posiłkami.

Wspomaganie przyswajania żelaza:

• Witamina B_12, , witamina A, witamina C

BIOFER FOLIC – Suplement diety

ŻELAZO O ZWIĘKSZONYM WCHŁANIANIU Z KWASEM FOLIOWYM

Biofer Folic to suplement diety szczególnie polecany kobietom planującym zajść w ciążę, ciężarnym oraz karmiącym piersią, u których żelazo jest jednym z najważniejszych mikroelementów, jakie powinny być suplementowane. Preparat jest dodatkowo wzbogacony o kwas foliowy i witaminę C, która zwiększa wchłanianie żelaza.  Biofer Folic zawiera unikatową kompozycję dwóch rodzajów żelaza: HEMOWE (obecne w produktach pochodzenia zwierzęcego), związane w molekule hemoglobiny, oraz NIEHEMOWE (znajdujące się w produktach pochodzenia roślinnego). Badania kliniczne potwierdzają, że żelazo zawarte w Biofer Folic jest lepiej wchłaniane niż inne preparaty ze związkami żelaza, a jednocześnie charakteryzuje się bardzo dobrą tolerancją.

Żelazo
Żelazo to jeden z najważniejszych mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest istotnym składnikiem hemoglobiny transportującej tlen do komórek całego ciała, wspomaga układ odpornościowy, korzystnie wpływa na sprawność umysłową oraz pomaga zmniejszyć uczucie zmęczenia i znużenia. Ciąża wzmaga zapotrzebowanie na żelazo, co związane jest ze zwiększoną ilością czerwonych krwinek oraz transportem żelaza do płodu i łożyska.

Kwas foliowy
U kobiet, które planują ciążę lub już w niej są, wzrasta zapotrzebowanie na kwas foliowy. Jego rola jest szczególnie istotna w początkowej fazie rozwoju płodu, dlatego specjaliści zalecają przyjmowanie dodatkowego kwasu foliowego w ilości 400 µg przed i w czasie trwania pierwszych tygodni ciąży.

Opakowanie: 40 tabletek -– ok. 17 zł, 80 tabletek – ok. 26 zł
Dystrybutor: Cederroth Polska S.A., ul. Polna 21, 05-250 Radzymin