β–glukany i ich wszechstronne właściwości -artykuł dietetyka

β–glukany (beta–glukany) należą do składników bioaktywnych charakteryzujących żywność funkcjonalną, która z kolei wywodzi się z kultury Wschodu, gdzie żywność uważana była za środek leczniczy. Jej główną funkcją jest oczywiście dostarczanie składników odżywczych, ale dodatkowo przypisuje się jej także fizjologiczny lub psychologiczny wpływ na organizm ludzki, co sprawia, że może pełnić szereg istotnych funkcji oraz zapobiegać wielu chorobom cywilizacyjnym (np. otyłości, nadciśnieniu, cukrzycy, czy miażdżycy).

β–glukany tworzą grupę związków, które z chemicznego punktu widzenia są polisacharydami, ich kompleksami z białkami oraz polimerami glukozy, które zaliczane są do rozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego. W największych ilościach składniki te występują w owsie i jęczmieniu, ale obecne są także w ścianach komórkowych różnych mikroorganizmów, m.in.  bakteriach, grzybach, drożdżach.

Beta glukany – co to takiego?

W ostatnich latach wzrosło znacznie zainteresowanie β–glukanami, ze względu na możliwości ich wszechstronnego wykorzystania zarówno w zapobieganiu, kontrolowaniu, jak i leczeniu wielu chorób. Jako składniki błonnika pokarmowego, zwiększają one objętość pożywienia, nie podwyższając przy tym jego wartości energetycznej, a spełniając rolę swoistego wypełniacza. Wydłużają także czas wchłaniania składników pokarmowych z pożywienia. Te dwa mechanizmy powodują zaspokojenie uczucia łaknienia i maskowanie głodu, co jest pomocne w redukcji masy ciała. Ponadto, skracają czas przechodzenia treści pokarmowej przez jelita przez co zapobiegają zaparciom (działanie jak „szczotka fizjologiczna”), a także zmniejszają ryzyko zachorowania na nowotwory m.in. przełyku, żołądka, czy jelita grubego. Krótszy czas przebywania w przewodzie pokarmowym oraz właściwość pochłaniania metali ciężkich z pożywienia minimalizuje także prawdopodobieństwo ich toksycznego działania.

Znaczenie beta glukanów

Co więcej, beta–glukany mogą być stosowane w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych, głównie przez zmniejszanie stężenia cholesterolu całkowitego (o 10%) oraz niekorzystnej frakcji LDL (o 8%) we krwi, zwiększając przy tym stężenie korzystnej frakcji HDL nawet o 16%. Beta–glukany znalazły także zastosowanie kontrolowaniu wartości glikemii (stężenia cukru we krwi), co jest wykorzystywane w profilaktyce i leczeniu cukrzycy. Zmniejszają one bowiem odpowiedź glikemiczną i insulinową organizmu po spożyciu posiłku (czyli wzrost poziomu cukru we krwi i wydzielania insuliny – hormonu obniżającego jego stężenie). Ten mechanizm pozwala uniknąć dużych wahań stężenia cukru we krwi, które są szczególnie niebezpieczne w tej jednostce chorobowej. Istnieją także doniesienia naukowe, że spożycie beta-glukanów poprawia metabolizm węglowodanów w takim stopniu, że umożliwia ograniczenie leczenia farmakologicznego. Inną funkcją jaką spełniają te związki jest leczenie niektórych chorób przewodu pokarmowego oraz stanów zapalnych śluzówki żołądka i jelit, a także łagodzenia choroby wrzodowej czy negatywnych skutków biegunki.

Dodatkowo, β–glukany pełnią bardzo ważną rolę w stymulacji układu odpornościowego człowieka przez aktywację wielu jego składników, co w rezultacie zmniejsza ryzyko infekcji. Ta rola jest szczególnie istotna dla osób, które mają osłabiony układ immunologiczny, osób starszych, cierpiących na ciężkie choroby takie jak nowotwory, będących po operacjach, niedożywionych, czy narażonych na działanie różnego rodzaju promieniowania. Przyjęto, że korzystny efekt da dzienne spożycie już 3 gramów beta–glukanów w połączeniu z 30–35 gramów błonnika pokarmowego (zalecenia FDA – Food and Drug Administration). Należy jednak pamiętać o zachowaniu umiaru. Zbyt duże spożycie błonnika pokarmowego może bowiem nieść negatywne konsekwencje. Jedną z nich są paradoksalnie zaparcia, szczególnie, gdy nie dostarczymy odpowiedniej ilości wody. Inne to zmniejszenie wchłaniania niektórych witamin i składników mineralnych (np. wapnia, cynku, żelaza, magnezu), a także leków.

Źródła beta glukanów

Najlepszym źródłem beta–glukanów są produkty naturalne, czyli produkty zbożowe z pełnego przemiału, zawierające błonnik pokarmowy. Istnieje także możliwość dodatku tych składników do różnych produktów żywnościowych, np. jogurtów, lodów, serów, a także do herbatników, majonezu, a nawet kiełbas, sosów, czy zup. Na rynku znaleźć można także suplementy diety zawierające beta–glukany. Dostępne są one zazwyczaj w formie tabletek, kapsułek, tabletek do ssania, musujących, syropu, proszku do rozpuszczenia w wodzie i innych.

Jak widać, spożycie beta–glukanów niesie ze sobą ogromny potencjał leczniczy. Ich niewątpliwym atutem jest występowanie w naturalnych produktach. Należy jednak pamiętać, że efekty uzyskamy przy ich regularnej konsumpcji.

mgr Magdalena Szuchnik -dietetyk kliniczny. Absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Prowadziła edukację żywieniową pacjentów warszawskich szpitali. Biegle włada językiem angielskim także w zakresie dietetyki.

dietetyk.m.galazka@gmail.com