Pępowina to (w wielkim uproszczeniu) sznur z naczyniami krwionośnymi, który podczas ciąży stanowi połączenie pomiędzy mamą i dzieckiem. Pełni on wiele funkcji, jednak po narodzinach dziecka traci je. Pozostaje po nim jedynie kikut pępowiny, czyli kawałek, który znajduje się najbliżej ciała dziecka. Zazwyczaj ma on około 1,5- 2 cm długości.
Początkowo kikut pępowiny jest wilgotny i koloru biało-żółtawo-niebieskawego. W ciągu pierwszych 24 h obkurcza się i wysusza, a jego kolor zmienia się na żółtobrązowy a następnie czarno-brązowy. Po narodzinach na kikucie pępowiny znajduje się zacisk (taka plastikowa klamerka), który powinien być usunięty przed wyjściem ze szpitala.
Kiedy kikut pępowiny odpada?
Kikut pępowiny odpada zazwyczaj pomiędzy 5. a 15. dobą po urodzeniu. Najczęściej ma to miejsce około 8-10. doby. Jeżeli po upływie dwóch tygodni kikut nie odpada, należy to zgłosić lekarzowi.
Kikut pępowiny jest najbardziej narażoną na zakażenia częścią ciała noworodka, dlatego tak ważna jest jego prawidłowa pielęgnacja. Do czasu odpadnięcia kikuta należy dbać o niego jak o gojącą się ranę. Pępek jest bowiem miejscem, przez które (poprzez zakażenie) może wdać się uogólniona infekcja.
W niektórych szpitalach jeszcze w sali porodowej okręca się kikut pępowiny jałowym gazikiem, aby zapobiec zabrudzeniu. W ostatnich czasach odchodzi się jednak od zakrywania pępowiny gazikami, ponieważ najczęściej noworodki odpępniane (tzn. pozbawione pępowiny) są na brzuchu matki, pozostając z nią w kontakcie skóra do skóry. Ich ciało (czyli także pępek) kolonizuje się „dobrymi bakteriami” matki, co utrudnia atak chorobotwórczych drobnoustrojów.
Pielęgnacja kikuta pępowiny
Udowodniono, że przebywanie noworodka z matką w sali (w systemie rooming-in) w pierwszych dniach po porodzie zmniejsza ryzyko zakażenia pępka.
Nie ustalono do tej pory jednolitego sposobu pielęgnacji kikuta pępowiny- najważniejsze jest, aby był on suchy i czysty. Pępek powinien być pielęgnowany przynajmniej raz lub dwa razy na dobę, jeśli jest taka potrzeba, to częściej. Dobrze jest również używać pieluszek z tzw. okienkami na pępek lub po prostu wywijając brzeg pieluszki, aby kikut był na wierzchu i wysychał.
Sposobów pielęgnacji może być wiele. Przedstawię kilka z nich:
- Pępek dziecka można oczyszczać zwilżonym w wodzie lub soli fizjologicznej czystym (można jałowym) gazikiem. Dokładnie wymiatając zabrudzenia, a następnie pozostawiając go nieosłoniętego do wyschnięcia.
- Pielęgnacja pępka może być przeprowadzona samym suchym i jałowym gazikiem, tak , aby wyczyścić i osuszyć wszystkie nieodsłonięte i odsłonięte miejsca.
- Niektórzy dla ułatwienia stosują do pielęgnacji patyczki higieniczne, którymi łatwiej się posługiwać oczyszczając zakamarki kikuta. Ważne, aby wybierając tą metodę, stosować patyczki dobrej jakości, które nie pozostawiają „kłaczków”.
Postarajmy się zapewnić jak najlepszy dostęp powietrza do pępka. Nie należy zaklejać go plastrem, ani szczelnym opatrunkiem. Jeśli musi już być przykryty, niech to będzie jałowy gazik. Dodatkowo, zakładając pieluszkę, odwijajmy jej brzeg tak, aby pępowina była na wierzchu (lub stosujmy pieluszki ze specjalnymi wycięciami).
Obecnie nie stosuje się już alkoholu, ani środków odkażających (70% alkoholu etylowego, fioletu goryczki), ani antybiotyków miejscowych przy codziennej pielęgnacji pępka. Alkohol może nawet spowodować wydłużenie czasu odpadania kikuta pępowiny.
Zamoczenie pępowiny w kąpieli nie jest niebezpieczne. Czasem nawet dobrze jest umyć kikut wodą z mydłem. Ważne jest natomiast to, aby po zamoczeniu kikut dokładnie osuszyć i pozostawić nieosłonięty do wyschnięcia.
Do lekarza należy zgłosić się, jeśli:
- Po 15. dobach życia dziecka kikut pępowiny jeszcze nie odpadł,
- Zauważymy silne krwawienie, ropę u nasady kikuta, wyraźne zaczerwienienie i obrzęk wokół pępka lub rosnącą nierówną tkankę u nasady kikuta,
- Zauważymy wyciekanie płynu z pępka i/lub wyczujemy nieprzyjemny zapach.
Jeśli po upłynięciu piętnastej doby kikut pępowiny nie odpada, należy udać się z dzieckiem do lekarza. Zwykle nie jest to poważne zaburzenie i może być spowodowane między innymi wcześniactwem lub małą masą urodzeniową dziecka, porodem za pomocą cięcia cesarskiego, stosowaniem środków odkażających (w tym alkoholu) do przemywania kikuta. Powodem może być także zaburzenie funkcji białych krwinek lub wada wrodzona (przetrwały przewód łączący pępek z pęcherzem moczowym -rzadki przypadek).
Zakażenie kikuta pępowiny
Nie należy lekceważyć zauważonych nieprawidłowości związanych z gojeniem się kikuta pępowiny. Mogą one świadczyć o poważnych zaburzeniach i infekcjach. Stan, w którym z pępka wydziela się ropa, wydzielina surowicza lub krwista, a dodatkowo towarzyszy temu obrzęk i zaczerwienienie wokół pępka i często brzydki zapach wskazuje na zapalenie okołopępkowe i jest wskazaniem do leczenia antybiotykami i leczenia miejscowego. Obfite krwawienia mogą wskazywać na zaburzenia krzepnięcia u noworodka i wymagają badań laboratoryjnych i opieki lekarskiej.
Warto więc pielęgnować i dbać o prawidłowe gojenie kikuta pępowiny, ponieważ prawidłowa pielęgnacja nie wymaga wielkiej wprawy i wysiłku, a pomaga nam uchronić dziecko przed poważnymi konsekwencjami.
Przeczytaj również:
Pierwsze kroki rodzicielstwa cz. 1 – przewijanie
Pierwsze kroki rodzicielstwa cz. 2 – kąpiel
Pierwsze kroki rodzicielstwa cz. 4 – higiena noska i oczu dziecka
Marlena Roszkowska –położna. Ukończyła studia magisterskie na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Jej zawodowe zainteresowania to przede wszystkim porody domowe, położnictwo naturalne oraz społeczna i zawodowa pozycja położnych w Polsce. Obecnie pracuje w Klinicznym Oddziale Neonatologii w szpitalu im. Orłowskiego w Warszawie.
