Osoby chorujące na schizofrenię w Polsce są w dużym stopniu zagrożone wykluczeniem społecznym. Słaba świadomość tej choroby w naszym społeczeństwie skutkuje postawami dyskryminującymi chorych i spychaniem ich na margines życia społecznego. Choroba staje się piętnem i wyrokiem.
Według badań CBOS z 2007 roku dotyczących oceny osób z problemami psychicznymi, 14% polskiego społeczeństwa czuje do chorych niechęć, złość i niezadowolenie. Sami badani przyznają również, że osoby zaburzone napotykają na uprzedzenia ze strony otoczenia. Jednocześnie, ponad połowa Polaków (58%) reaguje na chorych psychicznie współczuciem, chęcią pomocy (32%) i litością (30.7%). Problem jednak polega na tym, że często nawet najbliżsi chorego czują się bezradni z powodu swojej niewiedzy i lęku. Brakuje psychoedukacji i profesjonalnej pomocy psychologicznej dla rodzin schizofreników, których rola w przypadku tej choroby jest niezwykle ważna. Przytoczone wyżej wyniki badań pokazują, że 75% członków rodzin osób chorych psychicznie cierpi na syndrom wypalenia pomaganiem. Choroba psychiczna członka rodziny, jaką jest schizofrenia sprawia, że bliscy chorego muszą stworzyć dobre relacje wewnątrz rodziny, które zapewnią mu oparcie i poczucie bezpieczeństwa. Jakie kroki powinno podjąć otoczenie schizofrenika, aby sprzyjać jego aktywizacji społecznej, a nie potęgować wycofanie?
Po pierwsze, należy mieć świadomość, że choć schizofrenia jest chorobą psychiczną o podłożu biologicznym, na jej rozwój wpływa także czynnik środowiskowy. Jej przebieg jest więc uzależniony od tego, jak pacjent funkcjonował przed zachorowaniem – jak radził sobie w życiu społecznym i zawodowym oraz czy miał oparcie w rodzinie i otoczeniu. Im lepsze jego doświadczenia sprzed choroby, tym większa szansa na zachowanie aktywności i względnej samodzielności po uaktywnieniu się psychozy.
Ogólnie rzecz biorąc, niezwykle ważne jest utrzymywanie życzliwego, otwartego i pełnego akceptacji kontaktu z osobą chorą. Może być to trudne, ponieważ objawy schizofrenii bywają uciążliwe i krzywdzące dla otoczenia. Znacznie łatwiej jest dążyć to życzliwości wobec chorego, jeśli mamy świadomość, że jego słowa czy czyny, których nie akceptujemy, wynikają z choroby a nie z jego świadomych intencji.
Kolejną istotną sprawą jest fakt, że postawa rodziny wobec pierwszych objawów i oznak choroby często determinuje stosunek chorego do terapeuty bądź psychiatry, a ten ostatni jest kluczowy dla terapii schizofrenii. Bliscy schizofrenika powinni dbać o jego wsparcie szczególnie w okresach pomiędzy zaostrzeniami choroby. Zaufanie zbudowane w „zdrowszym czasie” procentuje bardziej pozytywną postawą chorego wobec personelu szpitalnego i procesu leczenia podczas ataków psychozy.
Z kolei w okresach zaostrzenia choroby, bliscy zmuszeni są kontrolować i ograniczać działania chorego dla jego własnego dobra, szczególnie, jeśli chodzi o kontakty z innymi ludźmi. Istnieje bowiem ryzyko skrzywdzenia osób nieświadomych choroby naszego bliskiego, czego konsekwencje ponosić będzie nie tylko osoba poszkodowana, ale również on i jego rodzina. W przypadku zagrożenia życia lub zdrowia chorego bądź otoczenia, możliwa jest jego przymusowa hospitalizacja, czego jednak nie należy nadużywać, ponieważ osłabia to zaufanie chorego.
Schizofrenik, jak każdy z nas, potrzebuje bliskich i intymnych relacji, aby czerpać satysfakcję ze swojego życia. Z pewnością na nie zasługuje. Jednak, z uwagi na jego chorobę, która może wiązać się z brakiem pełnej świadomości swoich działań, to rolą rodziny jest ocena, czy chory jest w stanie wziąć odpowiedzialność za związek z drugą osobą. Z kolei osoby wchodzące z nim w relacje powinny być bezwarunkowo poinformowane o jego chorobie i jej konsekwencjach dla ewentualnego związku i potomstwa.
Ważne, aby podczas opieki nad osobą chorą na schizofrenię, zarówno pacjent jak i rodzina mieli dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej. Niezbędna jest współpraca psychiatrów i terapeutów z bliskimi chorego, ale równie ważna jest własna terapia rodziny schizofrenika. Zapobiegnie to syndromowi wypalenia pomaganiem i kryzysom psychicznym związanym z chorobą bliskiej osoby.
Artykuł we współpracy z Gabinetem Psychologicznym w Warszawie.