Wypalenie zawodowe – co to jest i kogo dotyczy?

Każdy z nas na pewno słyszał o zjawisku wypalenia zawodowego… ale czy wiemy czym ono jest i jak je rozpoznać? Wypalenie zawodowe może dotyczyć każdego zawodu, w którym obecny jest stres na wysokim poziomie, praca z ludźmi i wśród ludzi…

Według definicji Christiny Maslach – badaczki, która konsekwentnie rozwijała problematykę tego zjawiska –wypalenie zawodowe jest to odpowiedź organizmu na stres w pracy, przejawiająca się utratą troski o ludzi z którymi się pracuje. W sytuacji gdy wymagania w pracy są zbyt duże, pojawia się szczególny rodzaj odpowiedzi, polegający na traktowaniu pacjentów w sposób zdystansowany i mechaniczny. Według C. Chernissa wypalenie zawodowe łączy się ze zmianami w motywacji. Mówi on o „wycofaniu się” z pracy jako odpowiedzi na stres lub niezadowolenie z wykonywanej pracy. Łączy on syndrom wypalenia z utratą entuzjazmu, zaangażowania i poczucia misji.

Wszystkie definicje łączy to, że jest to proces, który rozpoczyna się nadmiernym i długotrwałym działaniem stresu. Jest zaburzeniem emocjonalnym, pojawiającym się u jednostek wykonujących zawody, w których wymagany jest bliski kontakt interpersonalny i zaangażowanie, a także cechy osobowości profesjonalisty. Ocena sytuacji stresowej jest trudna do jednoznacznego określenia. Może być odczuwana jako wyzwanie, zagrożenie, niepowodzenie.

Ważne jest, że zespół wypalenia zawodowego niekorzystnie wpływa na jakość pracy i na ogólną ocenę instytucji,  w której funkcjonują pracownicy dotknięci tym problemem.

Kto jest najbardziej narażony na syndrom wypalenia zawodowego?

Najbardziej podatne są osoby z niską samooceną, bierne i niepewne w obcowaniu z ludźmi, zależne od innych, o niedojrzałej osobowości, która powoduje powierzchowność i niepełność reakcji interpersonalnych. Kluczowym czynnikiem jest stres i niepowodzenia w walce z trudnościami, wyzwaniami, konfliktami i frustracjami w pracy- które dotyczą nie tylko osób opisanych powyżej…

Wypalenie zawodowe jest także częstsze u osób, których praca cechuje się dużą ilością czynników stresorodnych:

• Wymaga długotrwałej czujności
• Jest monotonna, powtarzane są proste czynności
• Jest trudna umysłowo lub wymaga wysiłku fizycznego
• Jest  fragmentaryczna lub bez znajomości efektu finalnego
• Z koniecznością precyzji i braku błędów
• Zaskakuje zadaniami, wymaga wykonywania równolegle wykonywania różnych czynności, ma ”zrywy”
• Narzuca tempo, godziny pracy i presję czasu
• Narzuca na pracownika wiele ról, czasem pozostających ze sobą w konflikcie
• Wystawia stanowisko na ciągłą obserwację przez przełożonych
• Wymaga interakcji z ludźmi (rywalizacja, kompromisy, udzielanie pomocy)
• Niski prestiż społeczny
• Wymaga odpowiedzialności (za ludzi lub materialnej)
• Niesie ze sobą ryzyko zdrowotne i psychiczne i dylematy moralne
• Wywołuje zakłócenia w relacji praca-dom (praca zmianowa, długie nieobecności, dyspozycyjność)

Sygnały i objawy wypalenia zawodowego:

• Duża niechęć do codziennego chodzenia do pracy
• Poczucie porażki
• Uczucie gniewu i urażenia
• Poczucie winy i odpowiedzialności
• Zniechęcenie i obojętność
• Negatywizm
• Izolacja i wycofanie się
• Uczucie zmęczenia i wyczerpania przez cały dzień
• Częste patrzenie na zegarek
• Duże zmęczenie po pracy
• Brak pozytywnych uczuć w stosunku do pacjentów/klientów
• Opóźnianie kontaktu z chorymi (zawody medyczne)
• Traktowanie podopiecznych szablonowo, stereotypowo
• Niezdolność do koncentracji lub słuchania, co chory/klient mówi
• Poczucie bezradności
• Cynizm, wroga postawa, gniewne zachowanie w stosunku do klientów/pacjentów
• Coraz silniejsze trzymanie się przepisów
• Zaburzenia snu
• Wahania nastrojów
• Unikanie rozmów o pracy z koleżankami/kolegami
• Nadmierne zaabsorbowanie pracą zawodową
• Łatwość wpadania w złość i agresję
• Zaabsorbowanie samym sobą
• Obniżenie poczucia własnej wartości
• Zwiększona aprobata wobec stosowania środków uspokajających
• Częstsze przeziębienia i grypy
• Częstsze bóle głowy i zaburzenia żołądkowo-jelitowe
• Trudności w myśleniu i niechęć do zmian
• Podejrzliwość i brak zaufania
• Nadmierne spożycie lekarstw
• Konflikty rodzinne i małżeńskie
• Wysoka absencja w pracy

Powyżej wymienione symptomy obejmują zarówno objawy fizyczne, behawioralne i psychologiczne. Oczywiście lista ta nie obejmuje wszystkich symptomów, jednak może nakreślić problem. Ludzie wypaleni zawodowo mogą mieć kilka objawów ostrzegawczych, które początkowo nie są proste do zauważenia. Jeśli jednak zauważymy u siebie lub najbliższych początki wypalenia –  przeciwstawmy się mu!

O tym, jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu radzimy w kolejnym artykule. Przeczytaj:
Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym? 

Marlena Roszkowska – położna. Ukończyła studia magisterskie na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Jej zawodowe zainteresowania to przede wszystkim porody domowe, położnictwo naturalne oraz społeczna i zawodowa pozycja położnych w Polsce. Obecnie pracuje w Klinicznym Oddziale Neonatologii w szpitalu im. Orłowskiego w Warszawie.