Witamina D powszechnie występuje w przyrodzie. Wyróżnia się jej 3 postacie: D1, której głównym źródłem jest olej rybi, D2 obecna w roślinach i grzybach oraz D3 syntetyzowana samodzielnie przez organizmy zwierzęce i człowieka. Mimo to, badania wskazują, że cierpimy na jej niedobór.
Witamina D zaliczana jest do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Jej ilość w danym produkcie spożywczym jest względnie stała, gdyż jest odporna na długotrwale przechowywanie i gotowanie w wysokich temperaturach. Wykazuje jednak zwiększoną wrażliwość na światło. Do źródeł witaminy D zalicza się tłuste ryby: śledzie, makrele, węgorze, łososie oraz tuńczyk. Duże ilości znajdują się w nieodtłuszczonych produktach mlecznych, jajach i wątrobie.
Promieniowanie UV
Organizm ma zdolność samodzielnej produkcji witaminy D. Promienie słoneczne, zwłaszcza promieniowanie UVB w pogodne letnie dni, docierają do skóry i tam przetwarzają prekursory witaminy D na postać czynną. Zdolność skóry do przetwarzania witaminy D spada wraz z wiekiem. Osoby starsze powinny poświęcać więcej czasu na spacerowanie po dworze. Przy ciemnej karnacji, charakteryzującej się dużą ilością pigmentu melaniny, proces przetwarzania witaminy D odbywa się oporniej. Podobna sytuacja ma miejsce u osób, których przed słońcem chroni sporej długości warstwa odzieży np. zakonnice, oraz wśród mieszkańców dużych aglomeracji, gdzie powietrze zanieczyszczone jest w większym stopniu.
Rola witaminy D
Głównym zadaniem witaminy D jest regulacja gospodarki mineralnej wapnia i fosforu. Dzięki niej oba składniki mineralne budują kościec i zęby, a ich utrata wraz z moczem jest ograniczana. Witamina D pobudza komórki jelita cienkiego do wchłaniania wapnia. Zmineralizowane kości to nie tylko silna budowa szkieletu ale również prawidłowo działające kostki ucha wewnętrznego i mocne uzębienie. Inne zalety witaminy D to korzystny wpływ na układ immunologiczny, zapobieganie nowotworom okrężnicy i piersi, łagodzenie podrażnień skóry i łuszczycy oraz regulacja wydzielania insuliny.
Niedobór witaminy D
Niedobór witaminy D jest szczególnie niekorzystny dla niemowląt i małych dzieci, gdyż jest przyczyną krzywicy. Kości, nieodpowiednio wysycone w wapń, ulegają wykrzywieniu pod naporem ciężaru ciała dorastającego dziecka. U osób dorosłych rozmiękczenie kośćca zwane jest osteomalacją, stanem bardziej zaawansowanym jest osteoporoza. Inne skutki niedoboru witaminy D to spadek odporności, stany zapalne skóry i spojówek, pogorszenie słuchu oraz zwiększone ryzyko choroby nowotworowej i chorób układu krążenia. Suplementacja witaminy D jest polecana u niemowląt w pierwszym roku życia, zwłaszcza karmionych piersią. W mleku matki ilość witaminy D jest znikoma, dlatego lekarze pediatrzy zalecają stosowanie preparatów z witaminą D w ilości 400 j.m. dziennie. U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym lub sposobem mieszanym (mleko naturalne + mleko modyfikowane) dawka ustalana jest indywidualnie.
Badania dowiodły, że poziom witaminy D w organizmach dzieci, młodzieży i dorosłych, jest niedostateczny. Szybki styl życia sprawił, że mało czasu spędza się poza domem, a dieta jest uboga w ryby. Problem pogłębiają zanieczyszczenia środowiska, praca w zamkniętych pomieszczeniach i na nocne zmiany. W naszych warunkach klimatycznych zaleca się suplementację witaminy D w okresie jesienno-zimowym, gdy występuje słabe nasłonecznienie. Nie zaleca się przyjmowania preparatów multiwitaminowych. Są one również bogate w witaminę A, której wysokie dawki kumulują się w wątrobie.
Nadmiar witaminy D
Przypadki zatrucia witaminą D są niezwykle rzadkie. Do nadmiaru doprowadzić można przez nieodpowiednie przyjmowanie suplementu w dużych dawkach. Nie ma możliwości przedawkowania witaminy D przy częstym zażywaniu kąpieli słonecznych. Produkowany pod pływem promieniowania pigment, wyhamowuje produkcję witaminy D do prawidłowego poziomu. Hiperwitaminoza witaminy D daje objawy pod postacią nudności i wymiotów, biegunek, wzmożonego pragnienia, częstego oddawania moczu, bólu głowy i oczu, swędzenia skóry, osłabienia oraz zmniejszonego lub braku apetytu. Duże dawki witaminy D to także podwyższone stężenie wapnia i fosforu we krwi, co wiąże się w osłabieniem zębów, kalcyfikacją tkanek oraz powstawaniem kamieni nerkowych.