Czym jest trzustka i jakie funkcje pełni w organizmie człowieka? Trzustka jest bardzo ważnym narządem w naszym organizmie. Znajduje się w górnej części jamy brzusznej. Organ składa się z części zewnątrzwydzielniczej (odpowiedzialnej m.in. za produkowanie enzymów trawiennych) i wewnątrzwydzielniczej (odpowiadającej za produkcję hormonów takich jak insulina i glukagon).
Jeśli chodzi o funkcję zewnątrzwydzielniczą to ważnym produktem jest sok trzustkowy (organizm wytwarza go około 1 litra/dzień), wyprowadzany do dwunastnicy, poza tym powstaje również śluz. Za produkcję tych substancji odpowiada układ nerwowy (nerw trzewny i błędny), a także wydzielanie w przewodzie pokarmowym hormonów (główną rolę w tym wypadku odgrywają: gastryna, cholecystokinina, sekretyna).
Trzustka odgrywa istotną rolę w procesie trawienia. Substancje, produkowane przez trzustkę i wydzielane do przewodu pokarmowego, biorą udział w procesach trawiennych: białek, tłuszczów i węglowodanów, czyli podstawowych składników pokarmowych. Powstałe w trzustce wodorowęglany zobojętniają kwaśną treść żołądka, która przechodzi do dwunastnicy. Dzieje się tak dzięki zasadowym odczynie wodorowęglanów. Enzymy trzustkowe odgrywają znaczącą rolę w trawieniu jelitowym.
Choroby trzustki, w których upośledzone jest jej zewnętrzne wydzielanie zwykle objawiają się pogorszonym wchłanianiem tłuszczów (pojawia się tzw. biegunka tłuszczowa). Niewydolność trzustkowego trawienia tłuszczów pojawia się dopiero po znacznym (ok. 90%) uszkodzeniu masy tego narządu.
Jak powinno wyglądać żywienie w chorobach trzustki? Jakie choroby trzustki występują najczęściej? Wyróżniamy trzy główne choroby trzustki. Mają one odmienny przebieg, w związku z czym zalecenia dietetyczne będą inne dla każdej z tych jednostek chorobowych.
Ostre zapalenie trzustki
Może przebiegać w postaci lekkiej lub ciężkiej, która wymaga intensywnego leczenia. Do choroby dochodzi w wyniku „samotrawienia”, kiedy to pojawia się ból w jamie brzusznej, nudności czy wymioty. Mogą wystąpić nawet zaburzenia krążenia czy oddychania, niedrożność porażenna jelit, niewydolność nerek, zaburzenia w procesie krzepnięcia krwi i wstrząs. Śmiertelność w tej chorobie może sięgać 10%.
Leczenie w ostrym zapaleniu trzustki (nawet gdy przebieg choroby jest łagodny) powinno być prowadzone w szpitalu, gdyż stan pacjenta może się bardzo pogorszyć. Leczenie sprowadza się głównie do wyrównania niedoboru płynów, zmniejszenia bólu, a wartość kaloryczna diety powinna wynosić około 2300- 2500 kcal. Jeśli chodzi o obróbkę kulinarną produktów, należy powoli i stopniowo przechodzić z tych gotowanych do duszonych, ewentualnie do smażonych.
Przewlekłe zapalenie trzustki
Uszkodzenie trzustki, występujące w tej jednostce chorobowej, polega na postępującym, stopniowym i długotrwałym procesie niszczenia tego narządu. Po latach dochodzi do niewydolności wydzielniczej trzustki. Sprawność narządu nie powraca już do stanu sprzed choroby, można więc powiedzieć, że ma ona charakter trwały. W dużej większości występuje upośledzenie wydzielania enzymów trawiennych, rzadziej dotyczy ono substancji hormonalnych (insulina), kiedy dochodzi do zachorowań na cukrzycę.
Do czynników ryzyka występowania przewlekłego zapalenia trzustki należą: nadmierne spożywanie alkoholu (20g lub więcej czystego etanolu dziennie) przez kilka lat z jednoczesnym spożywaniem diety wysokotłuszczowej i wysokobiałkowej. Odpływ soku trzustkowego z poszczególnych pęcherzyków zostaje upośledzony i dochodzi do ich zaniku z równoczesnym rozwojem tkanki łącznej. W miarę ciągłego spożywania alkoholu dochodzi do włóknienia narządu i zaniku jego części wydzielniczej. Opisane zmiany mają charakter nieodwracalny. W niektórych przypadkach przyczynami choroby mogą być: nadczynność przytarczyc, czynniki dziedziczne lub niedrożność przewodu trzustkowego.
Objawy to najczęściej napadowy ból w nadbrzuszu, czasami promieniujący do lewego bądź prawego podżebrza, postępujący ubytek masy ciała. Zdarzają się przypadki współwystępowania żółtaczki. Ból spowodowany być może spożyciem alkoholu lub posiłku bogatego w tłuszcz. W późniejszej fazie choroby dochodzi do zaburzeń trawienia i wchłaniania w obrębie jelita cienkiego (niedobory trzustkowych enzymów trawiennych). Występują wtedy biegunki tłuszczowe. Wiążą się z tym późniejsze niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. U nawet połowy chorych pojawić się może cukrzyca.
W leczeniu bardzo istotne jest usunięcie czynnika powodującego chorobę czyli zaprzestanie spożywania alkoholu. Niezbędna może okazać się operacja lub leczenie farmakologiczne. Bardzo istotna w przypadku tej choroby jest również dieta pacjenta, która może mieć wpływ na zahamowanie lub postęp choroby. Poza wyeliminowaniem alkoholu z diety ograniczyć należy tłuszcz. Dieta powinna być łatwo strawna, a jej wartość energetyczna powinna wynosić ok. 2500 kcal. Zawartość tłuszcz powinna być ograniczona do 50 g dziennie. Na tę ilość składa się tłuszcz dodany (taki jak olej), ale również ten niewidoczny zawarty w produktach (w mięsie czy mleku). Jeżeli nadal będą występować biegunki tłuszczowe, należy dodatkowo zmniejszyć zawartość tłuszczu, najlepiej poprzez zrezygnowanie z tłuszczu dodawanego. W ciągu dnia powinno być spożywanych 5-6 posiłków. Tolerancja surowych warzyw i owoców może być różna w zależności od pacjenta. Jeśli występują problemy dyspeptyczne, można poddać te produkty obróbce termicznej.
Rak trzustki
Jak w każdej z chorób nowotworowych, niezwykle ważne jest wczesne rozpoznanie i leczenie chirurgiczne. Niestety, w przypadku raka trzustki rozpoznanie w 95% przypadków następuje gdy choroba jest w stadium zaawansowanym. Wtedy problemem pacjentów jest walka z bólem oraz narastające zaburzenia łaknienia, które prowadzą w efekcie do niedoborów (np. elektrolitowych i białkowych). U tych chorych cukrzyca nie występuje często. W przypadku nieoperacyjnego raka trzustki zasady żywieniowe nie różnią się od tych u pacjentów z przewlekłym zapalaniem tego narządu. Żywienie powinno bazować na zasadach diety lekko strawnej z uwzględnieniem dodatku hydrolizatów białka, białka jaja kurzego, a w przypadkach tolerancji przez organizm także całego jaja bądź mleka w proszku. Posiłki powinny być spożywane 6-7 razy na dobę. W zaawansowanym raku może występować potrzeba żywienia dojelitowego, a nawet pozajelitowego.
Źródła: Gawęcki J. „Żywienie człowieka zdrowego i chorego.”, Internet
mgr Anna Kiędyś –dietetyk kliniczny. Absolwentka kierunku dietetyka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Udzielała porad pacjentom wielu warszawskich szpitali. W 2010 roku jej praca dyplomowa była prezentowana na konferencji „Między profilaktyką a medycyną kliniczną”. Była wolontariuszką Banku Żywności SOS, gdzie prowadziła edukację żywieniową młodzieży szkolnej i seniorów.
E-mail: ann.kiedys@gmail.com
