Zachorowania na cukrzycę występują coraz częściej. Jest to jedna z chorób cywilizacyjnych. Zaburzenie to charakteryzuje się hiperglikemią, która może być spowodowana niewystarczającym wydzielaniem insuliny lub całkowitym jej brakiem. Jeśli stan wysokiego stężenia cukru we krwi utrzymuje się na stałe to może to grozić wieloma niebezpiecznymi powikłaniami. Szacuje się, że liczba chorych na cukrzycę będzie wzrastać.
Dieta jest nieodłącznym elementem leczenia cukrzycy. Nieważne, czy pacjent musi przyjmować insulinę czy tabletki, ważne by stosować się do zaleceń żywieniowych. W planowaniu żywienia nie bierze się pod uwagę jedynie zawartości węglowodanów, ale również: tłuszczów, białek, witamin, składników mineralnych. Posiłki powinny także zawierać odpowiednią ilość energii dopasowanej indywidualnie do potrzeb danego pacjenta. Nie można dostarczać „uniwersalnych” jadłospisów. Odpowiedni plan żywieniowy musi być dopasowany pod względem wyżej wymienionych składników w zależności od wieku, płci, masy ciała, aktywności fizycznej, stanu zdrowia, a często również sytuacji finansowej osoby chorej. Ważne jest, by produkty spożywane wraz z posiłkami pozwalały utrzymać stan normoglikemii. Mają one również wpływ na parametry lipidowe, a także na wartości ciśnienia tętniczego.
Odpowiednia dieta może bardzo pomóc, ponieważ cukrzycy (szczególnie typu 2) bardzo często towarzyszy nadwaga lub otyłość. Odpowiednie żywienie, które ma na celu redukowanie masy ciała, powinno dostarczać wszystkich niezbędnych składników by zaspokajać zapotrzebowanie organizmu i zapobiegać powstawaniu niedoborów.
Przeprowadzano badanie materiałów edukacyjnych, które otrzymywali pacjenci z cukrzycą. Zawierały one przykładowe kilkudniowe jadłospisy, przeznaczone do stosowania przez chorych. Było ich łącznie 49, zawierały po 1500 kcal. Badanie miało na celu ocenę poprawności skomponowanych diet. Po podliczeniu energetyczności i zawartości składników, porównano otrzymane z wartościami docelowymi tj. aktualnymi obecnie normami na składniki odżywcze.
Badania pokazały, że niektóre z jadłospisów dostarczały nadmierne ilości białka, wykraczające ponad zalecane normy. Wykazano, że średnie zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych mieściły się w normie. Nie trzymano się ściśle norm dotyczących cholesterolu, a jego ilość w jadłospisach była znacznie wyższa niż zalecana. Średnia podaż przekraczała także maksymalne zalecane wartości węglowodanów w diecie. W broszurach proponowano jadłospisy pokrywające zapotrzebowanie na błonnik pokarmowy. Natomiast niektóre z diet dostarczały zbyt dużą ilość sacharozy, którą należy ograniczyć nie tylko w cukrzycy czy w otyłości, ale także w ich profilaktyce.
Badając zawartość witamin zwrócono uwagę na to, że przekroczono średni bezpieczny poziom na witaminę E. Mniejsza od zalecanej była natomiast średnia zawartość witaminy D. Diety były niedoborowe pod względem zawartości tiaminy (witaminy B1) i niacyny (witaminy PP). Jeśli chodzi o składniki mineralne to w badanych propozycjach jadłospisów wykazano niekorzystne proporcje zawartości wapnia do fosforu (ten pierwszy występował w zbyt małych ilościach, natomiast normy na fosfor zostały przekroczone). Podaż sodu była zbyt duża. Przekraczała normę trzykrotnie. W przypadku magnezu, proponowane diety pokrywały zapotrzebowanie na ten składnik mineralny jeśli byłyby wprowadzone u kobiet, natomiast u mężczyzn byłyby niewystarczające. W ocenianych jadłospisach, zgodne z normami były ilości miedzi i manganu. Niewystarczające zaś -stężenie cynku oraz żelaza.
Oceniono, że kilkudniowe jadłospisy stanowiły niespójną pod względem ilości składników dietę, ponieważ wykazano duże równice w wartości maksymalnej i minimalnej poszczególnych składników diety (zarówno mikro- jak i makroskładników). Diety, które dostarczały zbyt duże ilości białka, a stosowane przez dłuższy czas, mogą powodować poważne komplikacje w funkcjonowaniu nerek, z czasem mogą zacząć uszkadzać te narządy. Toeller wykazał, że u chorujących na cukrzyce typu 1 zwiększenie białka w diecie powodowało częstsze występowanie mikroalbuminurii (wydalanie z moczem niewielkich ilości białka, które jednak nie objawia się w przypadku prawidłowo pracujących nerek). W przeanalizowanych jadłospisach występowały nieprawidłowe proporcje poszczególnych kwasów tłuszczowych. Diety różniły się pod względem zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które działają ochronnie przed chorobami układu krążenia.
Ze względu na to, że laktoza jest cukrem mlecznym, mogącym powodować podwyższenie glukozy we krwi (laktoza rozkłada się na glukozę i galaktozę) zaleca się zamianę spożywanego mleka na fermentowane produkty mleczne takie jak: jogurty, kefiry, maślanki czy zsiadłe mleko. Oczywiście, powinny być to produkty naturalne, a nie smakowe. Witaminy będące niezbędnym składnikiem diety, zapewniającym prawidłowe funkcjonowanie organizmu nie zawsze były dostarczane w odpowiednich ilościach, w badanych jadłospisach. Dotyczyło to m.in. witaminy D, której zbyt niski poziom w diecie może być przyczyną słabszego wchłaniania wapnia, a w efekcie powstawania osteoporozy. Niedobory tej witaminy mogą także skutkować pogorszoną tolerancją glukozy. Długotrwałe niedobory witaminy B1 wpływają niekorzystnie na układ nerwowy, upośledzenie wydzielania soku żołądkowego, funkcjonowanie układu krążenia. Niedobory witaminy PP mogą powodować zapalenia skóry, zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego i nerwowego. Istotna jest również podaż składników mineralnych wraz dietą.
Na diety zawarte w broszurach należy patrzeć krytycznym okiem. Najlepiej swój jadłospis (pod względem ilości i jakości) oraz zmiany jakie chcemy w nim wprowadzić konsultować z lekarzem i dietetykiem.
Artykuł na podstawie: Borkowska K. i wsp.: Błędy żywieniowe w dietach z broszur proponowanych chorym na cukrzycę. Przegląd Kardiodiabetologiczny 2009; 4, 1: 18–24
Przeczytaj również:
Cukrzyca ciążowa i przedciążowa
Dieta dla kobiet z cukrzycą w ciąży
Anna Kiędyś –dietetyk kliniczny. Absolwentka kierunku dietetyka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Udzielała porad pacjentom wielu warszawskich szpitali. W 2010 roku jej praca dyplomowa była prezentowana na konferencji „Między profilaktyką a medycyną kliniczną”. Była wolontariuszką Banku Żywności SOS, gdzie prowadziła edukację żywieniową młodzieży szkolnej i seniorów.
E-mail: ann.kiedys@gmail.com