Hormony a jedzenie -artykuł dietetyka

Hormony są substancjami, które są wydzielane do krwi. Te chemiczne związki mają bardzo istotne oddziaływanie na nasz organizm, nie tylko w miejscach swojego wydzielania. Poprzez krew są transportowane do narządów, w których docelowo działają. Niektóre hormony potrafią wpływać na wszystkie tkanki organizmu. Część z nich zostały odkryte i opisane dość niedawno.

Badania pozwoliły stwierdzić obecność substancji (nie tylko hormonów) pobudzających i hamujących apetyt. Mogą one wpływać na wiele zjawisk, związanych nie tylko ze spożywaniem pokarmów.

Związki w naszym organizmie, mające wpływ na przyjmowanie pokarmów:

Neuropeptyd Y (NPY)

NPY jest neuroprzekaźnikiem, występującym w rdzeniu przedłużonym, autonomicznym układzie nerwowym i podwzgórzu. Reguluje łaknienie (wzmagając je), a szczególnie apetyt na słodycze. Poza tym, jego funkcje to między innymi działanie przeciwdrgawkowe, przeciwlękowe, uczestniczenie w regulacji gospodarki hormonalnej i ośrodkowej układu sercowo-naczyniowego, poprawnych funkcji pamięciowych. Uwalnianie Neuropeptydu Y zwiększa się po wysiłku fizycznym. Nergardh (2007) wykazał w badaniach prowadzonych na zwierzętach, że produkowany w podwzgórzu NPY, wzmacniał efekt nadaktywności, a także chudnięcia. Podawanie tej substancji wywoływało nasilenie tych procesów. Natomiast, u osobników, którym nie ograniczano ilości spożywanego pożywienia, nie wykazano zwiększonej ruchliwości przy jednoczesnym wzroście apetytu. Badania pokazały więcciekawy paradoks. Substancja, która wzmaga apetyt jednocześnie może zwiększać aktywność, a wraz z nią chudnięcie.

Hormony a jedzenie – Leptyna

Leptyna to hormon wydzielany przez komórki tkanki tłuszczowej, zwane adipocytami. Znajduje się w tkance tłuszczowej podskórnej (tzw. białej), a jej niewielkie ilości są wytwarzane w brunatnej tkance tłuszczowej (odpowiada ona między innymi za wytwarzanie ciepła). Działa dzięki receptorom, które znajdują się podwzgórzu. Bierze ona udział w regulowaniu gospodarki energetycznej organizmu. Leptyna reguluje pobieranie pokarmu, wpływając na głód i sytość. Im więcej tkanki tłuszczowej, tym więcej adipocytów. Jednak nawet wtedy, jeśli schudniemy (i to dużo) to komórki tłuszczowe się zmniejszają, ale ich liczba się nie zmniejsza. Tym właśnie zjawiskiem niektórzy tłumaczą między innymi efekt jojo, po bardzo restrykcyjnym odchudzaniu. Leptyna zmniejsza apetyt. Często nadwaga i otyłość są powodowane zaburzeniami wydzielania tego hormonu lub niewrażliwością organizmu na jego działanie. Istnieje zależność -im mniej leptyny, tym większe zaburzenia w kontrolowaniu głodu i sytości, a w efekcie nadwaga, która może prowadzić (i najczęściej tak się właśnie dzieje) do otyłości. Naukowcy wykazali, że niskie stężenie leptyny może się wiązać z nadmierną aktywnością fizyczną. Ta zależność występuje często w jadłowstręcie psychicznym. Niektórzy badacze skłaniają się, by w tej chorobie podawać pacjentkom egzogenną leptynę, co może być zbawienne w ostrej fazie anoreksji (Hebebrand 2007; Hillebrandt 2005).

Oreksyna

Inaczej zwana również hipokretyną to neuropeptyd (czyli cząsteczka peptydowa, która powstaje w neuronach) wytwarzany przez komórki nerwowe w pniu mózgu i w podwzgórzu (w ośrodku odżywiania). Odkryta została dość niedawno, bo w 1998 roku. Ten neuropeptyd, poza regulacją snu i stanu czuwania, jest odpowiedzialny również za równowagę energetyczną organizmu. Oreksyna synchronizuje apetyt ze stanem wzbudzenia (co powoduje powstawanie prawidłowej rekcji „poszukiwania pożywienia” w momencie odczuwania głodu o odpowiedniej porze dnia). W prawidłowych (fizjologicznych) warunkach, oreoksyna koordynuje aktywność, która jest związana z oczekiwaniem na posiłek. Badania na zwierzętach wykazały, że szczuplejsze osobniki były bardziej wrażliwe na ten neuropeptyd, ponadto wykazywały się większą aktywnością. Doświadczalnie wyhodowane gatunki, które były odporne na otyłość stawały się jeszcze bardziej aktywne i przybieranie na wadze przychodziło im w trudniejszym stopniu (wręcz następowało odwrotne działanie). Otyłe gryzonie były mniej wrażliwe na oreksynę (Kotz 2006., Teske i wsp. 2006). Podwyższony poziom oreksyny może występować u anorektyczek (dodatkowo wzrasta on podczas głodzenia, co doprowadza w efekcie do chudnięcia).

Dopamina

Dopamina jest organicznym związkiem chemicznym należącym do grupy katecholamin. Działanie dopaminy ma wpływ na masę ciała, układ ruchowy i zachowania związane ze spożywaniem posiłków. Ma związek z chorobą Parkinsona (z powodu niedoboru zmniejsza się aktywność ruchowa, napięcie i koordynacja mięśni). Źródłem dopaminy są m.in. rośliny strączkowe (takie jak groch, bób, soja) i  orzechy arachidowe. Dopamina (podobnie jak noradrenalina) wpływa dodatnio na pracę mózgu (bierze udział w syntezowaniu tyrozyny, do czego z kolei niezbędne są witamina B12,magnez i kwas foliowy).

Artykuł na podstawie: Wiśniewski A.: Fenomen aktywności ruchowej w jadłowstręcie psychicznym – uwarunkowania biologiczne. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2009; 4, 1: 17-25

Anna Kiędyś –dietetyk kliniczny. Absolwentka kierunku dietetyka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Udzielała porad pacjentom wielu warszawskich szpitali. W 2010 roku jej praca dyplomowa była prezentowana na konferencji „Między profilaktyką a medycyną kliniczną”. Była wolontariuszką Banku Żywności SOS, gdzie prowadziła edukację żywieniową młodzieży szkolnej i seniorów.

E-mail: ann.kiedys@gmail.com