Obfity, tłusty posiłek wieczorem, a rano ostry ból stawu palucha, nasilający się przy najmniejszym ruchu. Brzmi znajomo? Niestety jest to pierwszy objaw choroby nazywanej dną moczanową lub artretyzmem i absolutnie nie należy go lekceważyć. Każdy następny atak będzie pojawiał się częściej i trwał dłużej od poprzedniego. Ból jest nagły i przeszywający. Często towarzyszy mu obrzęk i zaczerwienie obejmujące jeden albo dwa stawy. Powszechnie uważa się, że choroba ta dotyka przede wszystkim mężczyzn po 40-tym roku życia, a u kobiet jest związana ze zmianami gospodarki hormonalnej w okresie menopauzy, kiedy spada stężenie ochronnie działających estrogenów. Bądźmy jednak czujni, gdyż co raz częściej artretyzm jest spotykany także u młodszych pacjentów.
Dna moczanowa – przyczyny
Przyczyną tych przykrych dolegliwości jest nadmierny wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi. Kwas ten jest końcowym produktem rozkładu związków purynowych m.in. obecnych w spożywanym pokarmie. Po spełnieniu swojej funkcji biologicznej jest on w większości odfiltrowywany przez nerki, a następnie wydalany z organizmu. Pewne ilości kwasu moczowego przechodzą także do przewodu pokarmowego i tam rozkładane są przez bakterie jelitowe. W wyniku zaburzeń przemiany materii lub złej diety praktykowanej latami (przewaga mięs nad warzywami) dochodzi do nadmiernego zakwaszenia organizmu, nadprodukcji kwasu moczowego i jego upośledzonego usuwania. Skutkiem tego kwas wytrąca się w postaci kryształów moczanowych, które gromadzą się najczęściej w stawach i ścięgnach, powodując ostry stan zapalny, ucisk i bardzo silny ból.
Skłonność do artretyzmu jest zazwyczaj dziedziczona. Czasem pojawia się także jako wtórne następstwo chorób cywilizacyjnych. Szczególnie narażone są osoby nadużywające alkoholu, przyjmujące leki odwadniające, otyłe lub eksperymentujące z dietami odchudzającymi. Choroba może być także powikłaniem cukrzycy typu 2 lub przewlekłej choroby nerek. Osoby narażone powinny wykonywać badania profilaktyczne bez względu na swoje samopoczucie. Najprostsze badanie polega na sprawdzeniu stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi, które prawidłowo wynosi do 5,9 mg/dl u kobiet oraz do 7,0 mg/dl u mężczyzn. Ponieważ podwyższone stężenie może także towarzyszyć chorobom wieńcowym, nowotworowym, niewydolności nerek czy łuszczycy, nieprawidłowy wynik tego badania potwierdzany jest zawsze mikroskopowym badaniem płynu stawowego. Dopiero obecność kryształków moczanu sodu w płynie stawowym jest ostatecznym potwierdzeniem rozpoznania dny moczanowej.
Leczenie dny moczanowej
Potwierdzenie dny moczanowej daje podstawę do wdrożenia odpowiedniego leczenia. Zwykle odbywa się ono dwutorowo. Podstawą w leczeniu ostrego napadu jest złagodzenie bólu oraz zniesienie reakcji zapalnej organizmu. Zadanie to realizuje się poprzez podanie leków przeciwbólowych (ale nie aspiryny!) oraz kortykosterydów, które regulują metabolizm i działają przeciwzapalnie. Drugim kierunkiem są działania dążące do obniżenia poziomu kwasu moczowego we krwi. I tu niespodzianka – aby zwalczyć przyczynę choroby często nie ma konieczności przewlekłego zażywania leków, a wystarczy modyfikacja codziennych nawyków.
Podstawą jest wykluczenie z diety produktów zawierających puryny, czyli:
- mięs, ryb, owoców morza
- podrobów, konserw, galaretek
- sosów i wywarów mięsnych (np. rosół)
- grzybów i drożdży
- nasion maku, lnu, słonecznika
- roślin strączkowych (np. grochu, fasoli, bobu, soczewicy)
Zadaniem niezbyt prostym, ale niezbędnym, jest także zaprzestanie picia piwa, napojów alkoholowych oraz soków owocowych zawierających fruktozę na rzecz dużych ilości wody (2-3 litry dziennie), co sprzyja wypłukiwaniu kwasu moczowego z organizmu. Oprócz zwracania wagi na to co się je, warto również przestrzegać odpowiednich godzin przyjmowania posiłków i sposobu ich przetwarzania. W czasie snu usuwanie kwasu moczowego odbywa się dużo wolniej, dlatego ostatni posiłek powinien być spożywany najpóźniej 3 godziny przed snem. Poza tym wszystkie potrawy należy przygotowywać bez udziału tłuszczu, tj. smażenia czy duszenia.
Uzupełnieniem odpowiedniej diety powinno być także zadbanie o odpowiednią aktywność fizyczną. Brak ruchu prowadzi do pogorszenia kondycji stawów i ich co raz większych zniekształceń. Co więcej skutkuje to ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia i kondycji psychicznej oraz wzrostem otyłości. Dlatego dla każdego pacjenta ustala się indywidualny zestaw ćwiczeń, dobrany do jego możliwości i stopnia zaawansowania choroby.
Nie wolno zapominać również o dobroczynnym działaniu ziół i witamin. Dodatek do kąpieli olejków, które zawierają wyciąg z eukaliptusa, nagietka czy dziurawca spowoduje zmniejszenie się stanu zapalnego i ukoi ból. Z kolei picie ziołowych herbatek z lipy, pokrzywy lub mniszka lekarskiego, dzięki ich moczopędnym właściwościom, wspomoże usunięcie z organizmu nadmiaru toksycznego kwasu. Natomiast spożycie witaminy C i E pomoże zmniejszyć ryzyko zmian zachodzących w stawach dotkniętych artretyzmem.
Kluczem jest zmiana stylu życia
Wczesne rozpoznanie dny moczanowej i w porę rozpoczęte leczenie jest w stanie złagodzić napady bólu do takiego stopnia, aby pacjent mógł normalnie funkcjonować. Oprócz przypadków szczególnie wysokiego stężenia kwasu moczowego oraz towarzyszących chorób, zwykle nie ma potrzeby przyjmowania silnych dawek leków i wystarcza eliminacja czynników ryzyka (nieprawidłowa masa ciała, zła dieta, brak ruchu). Zmiana stylu życia jest bowiem kluczowa w utrzymaniu prawidłowego stężenia kwasu moczowego i zahamowaniu postępowania choroby. Co więcej konsekwentne podporządkowanie się zaleceniom lekarza, nie tylko ochroni stawy przed przewlekłym zapaleniem, ale i zapobiegnie powstaniu tzw. guzków dnawych, które są w stanie zniszczyć ścięgna, kości oraz nerki, doprowadzając do trwałej niesprawności.
mgr Anna Kokot – diagnosta laboratoryjny – absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego ze szczególnym upodobaniem do zagadnień związanych z mikrobiologią, hematologią i immunochemią. A prywatnie – zawsze ciekawa świata podróżniczka, miłośniczka szarad, zagadek, powieści kryminalistycznych i wszelkich rzeczy skomplikowanych.
